Ebu’l-Hasan eş-Şüşterî'nin tanımıyla 'Sahte Şeyhler ve özellikleri'

Ahmet Murat - Gerçek Hayat

Şüşterî aynı zamanda bir sufi. Kendisine baÄŸlı dört yüz müridiyle, onlarca sene seyahat eden, böylece Endülüs’ten Suriye’ye kadar geniÅŸ bir coÄŸrafyayı kat etmiÅŸ olan bir gezgin ÅŸeyh.

Şüşterî, eserlerinden birinde sahte sufilere yer verir. Yirmi sekiz farklı sahte derviş ve şeyh tipi belirler ve bunların ayırt edici niteliklerini sayar. Sadece döneminin tasavvuf kamusuna yönelik değil, aynı zamanda toplum işleyişine dair de önemli ipuçları barındıran bu listeden, hala geçerliliğini koruyan bir kısmını paylaşmak isterim (Başlıklandırma bize ait):

Zahmet Çekemeyenler: Seyahat ve riyazet halinde olan derviÅŸan ile birlikteyken, yolculuÄŸun zahmeti ya da insanların eleÅŸtirileri sebebiyle yolu terk edip, sonra da bu türden bir zahitçe yaÅŸantıya ihtiyaç olmadığını salık verenler.

Kerametçiler: Evliya menkıbelerini dinleyerek, keramet gösterebilmek amacıyla tasavvuf yoluna girip, bu gerçekleÅŸmeyince terk edenler.

Gizlenmek İçin Gelenler: Maddi bir sıkıntı sebebiyle, bir tür gizlenmek için derviÅŸlerin arasına girip, iÅŸler yoluna girince terk edenler.

Süistimal Edenler: DerviÅŸ gibi giyinip, derviÅŸ gibi görünüp, sonra da dünyalık ihtiyacı için yol aşındıran, istediÄŸini elde edince de ayrılanlar.

Din Hizmetini Ä°stismar Edenler: Cami (ya da dergah) vazifelerini dünyalık kazanmak için üstlenenler.

Åžeyhsiz Åžeyhler: Evinde uzlete çekilip, kendisinin ziyaret edilmesine kapı açanlar. Bunlardan bir kısmı, kendisine tasavvufi eÄŸitimin aÅŸamalarını gösterecek bir ÅŸeyhi olmaksızın, kendi kendine ibadet ve mücahedede bulunur. Kendisi ve etrafındakiler bazı zikirler, virdler edinir. Etrafındakiler için bir takım kurallar ihdas eder. Bazı ÅŸeyhlerle yazışır, ziyaretlerine gider. Sufilerin kitaplarını okutur. Bunların hepsi insanların kendisini gözlerinde büyütmeleri ve isteklerini yapmalarını saÄŸlamak içindir.

AÄŸzı Laf Yapanlar: Belde belde dolaşıp, tasavvuf yoluna uygun güzel giysiler giyinen, filanca bana ikramda bulundu, falan bana hediye verdi, filanca nüfuzlu kimseyle yakınım, diye konuÅŸan, onları gerek ÅŸeyhlerin huzurunda ve gerekse ehl-i dünyanın ortamlarında övüp yücelten; yanı sıra güzel hikayeler ve meseller dizen, böylece de dilinden çekinilen, çekinildikçe saygı gösterilen ve ikramda bulunulan kimseler.

Riyazetle Mizacını Bozanlar: Kendisini aç bırakarak riyazet yapan, sonuçta mizacı bozulup, meleklerin kendisine konuÅŸtuklarını hayal etmeye baÅŸlayan, ilim dışı sözler sarf eden, sonunda da iÅŸi hiç bir ilim ehlinin sözünü kabul etmemeye vardıranlar.

Vejateryan Zahidler: Et ve balık yemeyi terk eden, böylece cahilliklerinden kendilerini zora sokanlar. Şüşterî, bu yakınmasını, Hz. Ali’den aktardığı ÅŸu söz süsler: “Ä°slâm’da belimi sadece, insanların onda gördükleri (sözüm ona) zühde raÄŸbet ettiÄŸi cahil abid büktü.”

Ä°badette DerinleÅŸenler: Ä°badette kılı kırk yaran, uykuyu terk eden, aç kalan “mu’mikûn” (derinleÅŸenler) tipi. Onların bütün bu yaptıkları bidattir. Ä°bn Mes’ud bununla ilgili şöyle demiÅŸtir: “Münker olan bir iÅŸ yaygınlaşır. Öyle ki, onda bir deÄŸiÅŸiklik yapılınca, sünnet deÄŸiÅŸtirildi, diye itiraz edilir.” Şüşterî bu meyanda, Abdullah b. Amr b. As’dan rivayet edilen bir hadis-i ÅŸerifte, Hz. Peygamber’in ona, gece namazı ve gündüz orucuyla ilgili dengeli ibadeti ve Davud orucu tutmasını öğütlediÄŸini, Kur’an’ı daha sık deÄŸil, bir veya iki ya da yedi ayda hatmetmesini emrettiÄŸini, söyler. Bugünse, der, insanlar bir günde hatmedeni övüyorlar.

Hulul Ä°ddiacıları: Her ÅŸeyde konuÅŸanın Hak olduÄŸunu söyleyip, kendisinin Hak’tan baÅŸka bir ÅŸey görmediÄŸini, cisimlerin onun perdesi olduÄŸunu iddia eden, böylece de hulûla (enkarnasyon; Allah’ın insanda bedenlenmesi) sapanlar. Hulul, der Şüşterî, Hristiyanların Hz. Ä°sa hakkındaki itikadıdır.

Cebriyeye Benzeyenler: Ä°nsanın bir fiilinin ve etkisinin olmadığını söyleyip, kulluÄŸu ve teklifi inkar edenler. Bu Cebriyenin yoludur.

Hind Filozoflarına Benzeyenler: Teklif ve ibadetin özellikle avam/dünya ehli için olduÄŸunu savunan ve ne cihad edip, ne hayvan boÄŸazlayıp, ne de bir bitki kopartanlar. Buysa Hind filozoflarının görüşüdür.

Bu baÅŸlıklar, Şüşterî’nin listesinden yaptığım bir seçkiden ibaret. Hepsinin hala bir yerlerden tanıdık gelmesi ise üzerinde etraflıca düşünmeye deÄŸer.

kaynak: gercekhayat.com